Blue book
μυθοπλαστικοί πειραματισμοί
Η ειδωΛεία είναι μια πρώιμη πειραματική προσπάθεια χαρτογράφησης παρατηρήσεων, σκέψεων, αισθήσεων, παρορμητισμών, αυθορμητισμών, τυχαιοτήτων, δυνατοτήτων, μιμητισμών, επαναλήψεων κ.α. *Επιλεκτικά, χρησιμοποιούνται ή τροποποιούνται πληροφορίες από δημοσιευμένα άρθρα, έρευνες και μελέτες. Διερευνώνται ως στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν ένα αληθοφανές περιβάλλον σε μια αφηγηματική συνθήκη από την οποία θα προκύψει αναστοχαστικά η δημιουργία και εξέλιξη ενός φανταστικού πολυπολιτισμικού μύθου.
1η Προσπάθεια.
Αναζητώντας την αρχή του μύθου - προσεγγίζοντας την προϊστορία.
Αφορμή για τη δημιουργία του έργου στάθηκε μια τυχαία παρατήρηση κατά την αναζήτηση ιδιαίτερων μορφοπλαστικών στοιχείων στη βιομορφία διαφόρων οργανισμών. Όταν η έρευνα επικεντρώθηκε στη βιομορφία των ερπετών και γενικότερα των ωοτόκων ζώων διαπιστώθηκε πως, κάποια περισσότερο και άλλα λιγότερο, έχουν ένα αναπάντεχο κοινό χαρακτηριστικό. Η μορφολογία του εγκεφάλου τους παρουσιάζει ομοιότητες με την μορφολογία των προϊστορικών ειδωλίων, τις λεγόμενες Αφροδίτες.
Η ανθρωπολόγος Bethe Hagens στο Venuses, Turtles and Other Hand- Held Cosmic Models, ερευνώντας αυτήν την ομοιότητα, αναφέρει πως η βρώση των εγκεφάλων μπορεί να λειτουργούσε ψυχοδραστικά στον προϊστορικό άνθρωπο και πιθανόν να χρησιμοποιούνταν σε κάποιο είδος τελετής στην προσπάθεια επικοινωνίας με το πνεύμα του ζώου. Εστιάζοντας στην ανατομία της χελώνας και ειδικότερα στην μορφολογία του εγκεφάλου επιχειρεί εννοιολογικό και μορφολογικό συσχετισμό με τα προϊστορικά αγαλματίδια λαμβάνοντας υπόψη το μικρό τους μέγεθος αλλά και την συνεχή εμφάνιση των ζώων αυτών στην τέχνη και στους μύθους διαφόρων πολιτισμών.
Χαρακτηριστικό των ειδωλίων είναι η έντονη απόδοση του γυναικείου στήθους, των γοφών και της ηβικής περιοχής καθώς η απουσία και η περιγραφική αποδυνάμωση του προσώπου και των άκρων. Ακριβή στοιχεία για τη χρήση και τον συμβολισμό τους δεν υπάρχουν κατά καιρούς έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις από αρχαιολόγους και ερευνητές.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα της αρχαιολόγου Marija Gimbutas η οποία θεωρεί ότι τα προϊστορικά ειδώλια αναπαριστούν την Μητέρα Θεά - τη δωρήτρια των όλων (the giver of all ) σε διάφορες εκφάνσεις, όχι μόνο σε κατάσταση εγκυμοσύνης, της οποίας η εικόνα συνεχίζει να αναπαριστάτε σε ειδώλια της νεολιθικής εποχής έχοντας πολλές φορές τη μορφή πουλιού (ωοτόκο ζώο). Υποθέτει πως πρόκειται για τεχνουργήματα ανθρώπων μιας μητριαρχικής κοινωνίας.
Δυο ερευνητικές θέσεις (Hagens - Gimpoutas) που εστιάζουν στη φυσική και κοινωνική ανθρωπολογία της προϊστορίας και αναφέρονται σε διαφορετικές πολιτισμικές περιόδους από τις οποίες η δεύτερη θα μπορούσε να αποτελεί συνέχεια της πρώτης χωρίς ωστόσο να αποκλείεται το ενδεχόμενο ''θραύσματα'' της κάθε μιας να συνυπήρξαν σε διαφορετικές εποχές.
Η ιδιαιτερότητα των παραπάνω πληροφοριών και η γοητεία της απόδοσης διαφόρων ερμηνειών σχετικά με την τέχνη, τον πολιτισμό και την οργάνωση των πρώτων προϊστορικών κοινωνιών καλλιέργησαν την ιδέα έναρξης μιας νέας φαντασιακής έρευνας που θα έχει ως στόχο την εικαστική αποτύπωση και χαρτογράφηση των αυθόρμητων σκέψεων και εικόνων που θα προκύπτουν κατά την αναζήτηση και συγκέντρωση περισσότερων στοιχείων και πληροφοριών.
Μη έχοντας όμως γραπτά στοιχεία από τους προϊστορικούς χρόνους παρά μόνο τα αρχαιολογικά ευρήματα μπορούμε να κάνουμε μόνο υποθέσεις, άλλες ρεαλιστικότερες και άλλες φανταστικές. Αυτό που μέχρι τώρα γνωρίζουμε από τα προϊστορικά ευρήματα είναι πως αποτελούν τεχνουργήματα ανθρώπων που ζούσαν μέσα στη φύση και ήταν άμεσα εξαρτώμενοι από αυτή. Ξέρουμε ακόμη ότι απεικονίσεις συγκεκριμένων ωοτόκων ζώων υπάρχουν ως σύμβολα σε διάφορους πολιτισμούς από την αρχαιότητα ως σήμερα. Επίσης, υπάρχουν διάφοροι μύθοι που κάνουν αναφορά σε ωοτόκα ζώα και το αυγό με σημαντικότερο ίσως τον μύθο της δημιουργίας του κόσμου ο οποίος έχει πολλά κοινά στοιχεία σε διάφορους πολιτισμούς. Γνωρίζουμε επίσης πως κάθε γενιά αλλά και κάθε πολιτισμός εξελίσσεται παρατηρώντας δεδομένα προηγούμενων.
Ποιο είναι άραγε εκείνο το στοιχείο που συνδέει τους πολιτισμούς με τα ζώα αυτά και ειδικά
με το αυγό; Τι μπορεί να παρατήρησαν σε αυτά; Θα μπορούσε να έχει υπάρξει ένας πολιτισμός που έχει ιεροποιήσει το αυγό; Συσχετίζονται άραγε όλα αυτά με τα προϊστορικά γυναικεία ειδώλια που, παρά τη γεωγραφική απόσταση, παρουσιάζουν κοινές τεχνικές και μορφολογικές ομοιότητες σε κάθε περιοχή;
Ο άνθρωπος δεν είναι ένας αυθύπαρκτος οργανισμός που επιβιώνει και εξελίσσεται μόνο μέσω εσωτερικών βιολογικών και πνευματικών διεργασιών. Διαμορφώνεται, προσαρμόζεται και αναπροσαρμόζεται επηρεασμένος και από εξωτερικούς παράγοντες και συνθήκες που επεμβαίνουν ενισχυτικά, ανασταλτικά ή κατασταλτικά στη βιολογική και πνευματική του εξέλιξη. [ Η επιστήμη της ανθρωπολογίας εντοπίζει και μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά, τη βιολογία, τις κουλτούρες και τις κοινωνίες τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος, συμπεριλαμβάνοντας παλαιότερα ανθρώπινα είδη] επιδιώκοντας να εντοπίσει συσχετισμούς και εξελικτικούς μηχανισμούς. Αυτοί οι μηχανισμοί είναι άμεσα εξαρτώμενοι από τη δομή και τις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου ο οποίος δέχεται και στέλνει πληροφορίες από/σε όλα τα ζωτικά μέρη του σώματος μέσω του νευρικού συστήματος.
Η ΤΡΙΑΔΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Paul D. MacLean
Στη νευροεπιστήμη [ η μελέτη του εγκεφάλου ως μορφή και λειτουργία είναι έννοιες αλληλένδετες και συνυφασμένες: «Η μορφή είναι σταθεροποιημένη λειτουργία και η λειτουργία μεταβολή της μορφής· ο οργανισμός αποτελεί ενιαία οντότητα που εμφανίζεται ωςμορφή στη λανθάνουσα κατάσταση και ως λειτουργία στην κινητική κατάσταση» (Jakob, 1941– 1946).
Ο νευροεπιστήμονας Paul D. Mac Lean (1970, 1973) στη θεωρία του περί «τριαδικής» οργάνωσης του ανθρώπινου εγκεφάλου αναφέρει τρεις θεμελιώδεις τύπους εγκεφάλου ο καθένας με τη δική του υποκειμενικότητα, νοημοσύνη, χωροχρονική αίσθηση, μνήμη, κίνηση και άλλες λειτουργίες, διαδικτυωμένοι ως ένας. Προχωρώντας από παλιότερα προς νεότερα υποσυστήματα (φυλογενετικά και ιεραρχικά), στα τελευταία 200 εκατομμύρια χρόνια, οι τρεις τύποι είναι:
(1) Ο ερπετοειδής εγκέφαλος στη βάση, η αρχαιότερη κληρονομιά, που αρχικά εξελίχθηκε στα πρώιμα ερπετά και τις σαύρες, συνιστά το υπόστρωμα του άνω στελέχους και περικλείει τον δικτυωτό σχηματισμό, τον µεσεγκέφαλο, τον υποθάλαμο, τα βασικά γάγγλια (αρχιχιτώνιο) και την παρεγκεφαλίδα. Μεσολαβεί στη βιολογική και την ενδοκρινική εξισορρόπηση, μέσω στερεοτυπικών συμπεριφορών και ζωτικών λειτουργιών, όπως η επιβίωση και η αυτο-συντήρηση, η ρύθμιση ύπνου και εγρήγορσης, η πόση και η διατροφή, το ζευγάρωμα, η εδαφική κατοχή, η καθιέρωση κοινωνικών ιεραρχιών. Εξασφαλίζει την άμεση απόκριση στο παρόν και είναι «προνομιούχος» ως προς την όσφρηση.
(2) Ο παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος, ένας διάμεσος τύπος που διακρίνεται από τον αρχέγονο µεταιχµιακό φλοιό (με τρεις στιβάδες νευρικών κυττάρων). Το µεταιχµιακό σύστημα είναι κεντρικής σημασίας στα συναισθήματα και στις συγκινήσεις — προϋποθέτοντας μακροπρόθεσμη µνήµη και τα σχετικά κίνητρα— το παιχνίδι, την αίσθηση της πραγματικότητας εαυτού και περιβάλλοντος, την πεποίθηση για το τι είναι πραγματικό ή σημαντικό, την αναγνώριση απογόνων και τη γονική φροντίδα. Εµφανίζεται στα πρώιµα θηλαστικά και βασίζεται στη σηµασία της φώνησης και της ακοής.
(3) Ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος, που «άνθισε» αργά στην εξέλιξη και χαρακτηρίζεται από την πλέον διαφοροποιηµένη µορφή φλοιού (το νεοχιτώνιο, µε έξι στιβάδες νευρικών κυττάρων). Αποτελεί τη βάση της διαπροσωπικής επικοινωνίας µέσω της γραπτής και της προφορικής γλώσσας, της αριθµητικής, της λογικής, των δηµιουργικών ικανοτήτων και της διανόησης. Χαρακτηριστικός του ανθρώπου, ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος µε τον εξελιγµένο µετωπιαίο λοβό, υποβοηθά (παρά «κατανοεί») τη λογική και τη συµβολική γλώσσα. Είναι«προνοµιούχος» ως προς την όραση, την αφαίρεση, τον συνειρµό, τη φαντασία και τη µελλοντική προοπτική.
Σύµφωνα µε τη θεωρία του τριαδικού εγκεφάλου, ο συνολικός ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί σύνθεση των τριών διαδοχικά εξελιγµένων «συστατικών- εγκεφάλων», οι οποίοι, ενώ συλλειτουργούν, διατηρούν τα αρχικά τους χαρακτηριστικά και λειτουργίες. Οι µεταιχµιακές περιοχές (παραδείγµατος χάριν το πρόσθιο προσαγώγιο, ο έσω μετωπιαίος λοβός και η νήσος του Reil), φυλογενετικά διατηρούνται σε μεγαλύτερο βαθµό από τις νεοφλοιικές περιοχές που συµµετέχουν στις γνωστικές ικανότητες, σχετίζονται µε συναισθηματικές αποκρίσεις και τα εγγενή τους χαρακτηριστικά. Ψυχικές λειτουργίες για τις οποίες αντίστοιχα ευθύνονται ο ερπετοειδής, ο µεταιχµιακός και ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος είναι η πρωτονόηση, η συγκινησιακή νόηση και η λογική νόηση. Στη σχετικά σύντοµη εξελικτική πορεία του ανθρώπινου είδους, τα τρία εγκεφαλικά υποσυστήµατα έχουν ενσωµατωθεί ατελώς, επηρεάζοντας ατοµικές και κοινωνικές συµπεριφορές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάθε ατοµικής ή συλλογικής πράξης]
ΤΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ Carl G. Jung
Κατά τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Carl G. Jung [ σε κάθε άνθρωπο ενυπάρχουν αρχέγονες κληρονομικές εγγραφές τα οποία ονομάζει αρχέτυπα. Μια βάση δεδομένων, δηλαδή, η οποία χρειάστηκε αιώνες για να συγκροτηθεί και συνοδεύει πλέον κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Τα αρχέτυπα ορίζονται ως καθολικά, πρωταρχικά Σύμβολα και εικόνες που προέρχονται από το συλλογικό ασυνείδητο και είναι το ψυχικό αντίστοιχο του ενστίκτου. Περιγράφεται ως ένα είδος έμφυτης μη ειδικής γνώσης, που προέρχεται από το άθροισμα της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία προδιαγράφει και κατευθύνει τη συνειδητή συμπεριφορά.
Η ιστορία, ο πολιτισμός και το προσωπικό πλαίσιο διαμορφώνουν αυτές τις εμφανείς αναπαραστάσεις, δίνοντάς τους έτσι το συγκεκριμένο περιεχόμενό τους. Αυτές οι εικόνες και τα μοτίβα ονομάζονται ακριβέστερα αρχετυπικές εικόνες . Ωστόσο, είναι σύνηθες ο όρος αρχέτυπο να χρησιμοποιείται εναλλακτικά για να αναφέρεται τόσο στα βασικά αρχέτυπα-ως τέτοια όσο και στις πολιτιστικά συγκεκριμένες αρχετυπικές εικόνες. Σύμφωνα με τον Jung, τα αρχέτυπα είναι κληρονομικά δυναμικά που πραγματοποιούνται όταν εισέρχονται στη συνείδηση ως εικόνες ή εκδηλώνονται στη συμπεριφορά στην αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο. Είναι αυτόνομες και κρυφές μορφές που μεταμορφώνονται μόλις εισέλθουν στη συνείδηση και τους δοθεί ιδιαίτερη έκφραση από τα άτομα και τους πολιτισμούς τους.
Τα αρχέτυπα αποτελούν ένα δυναμικό υπόστρωμα κοινό για όλη την ανθρωπότητα, πάνω στα θεμέλια του οποίου κάθε άτομο χτίζει τη δική του εμπειρία ζωής, χρωματίζοντάς τα με τη μοναδική κουλτούρα, προσωπικότητα και γεγονότα της ζωής του. Έτσι, ενώ τα ίδια τα αρχέτυπα μπορεί να θεωρηθούν ως σχετικά λίγες εγγενείς νεφελώδεις μορφές, από αυτές μπορεί να προκύψουν αναρίθμητες εικόνες, σύμβολα και πρότυπα συμπεριφοράς. Ενώ οι αναδυόμενες εικόνες και μορφές συλλαμβάνονται συνειδητά, τα αρχέτυπα που τις πληροφορούν είναι στοιχειώδεις δομές που είναι ασυνείδητες και αδύνατο να συλληφθούν.
Ο Jung περιέγραψε αρχετυπικά γεγονότα, όπως γέννηση, θάνατος, χωρισμός από τους γονείς, μύηση, γάμος, ένωση αντιθέτων κ.α. αρχετυπικές φιγούρες, όπως η μεγάλη μητέρα, πατέρας, παιδί , διάβολος, θεός , σοφός γέρος , σοφή γριά, ο απατεώνας , ο ήρωας κ.α. και αρχετυπικά μοτίβα, όπως η αποκάλυψη, ο κατακλυσμός, η δημιουργία κ.α.
Τα αρχέτυπα είναι έμφυτες καθολικές προσυνείδητες ψυχικές διαθέσεις, που επιτρέπουν στους ανθρώπους να αντιδρούν με ανθρώπινο τρόπο καθώς αποτελούν το υπόστρωμα από το οποίο αναδύονται τα βασικά θέματα της ανθρώπινης ζωής. Είναι συστατικά του συλλογικού ασυνείδητου και χρησιμεύουν για την οργάνωση, την κατεύθυνση και την ενημέρωση της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς. Τα αρχέτυπα κατέχουν τον έλεγχο του ανθρώπινου κύκλου ζωής. Ο Henry (1977) αναφέρθηκε στο μοντέλο του Maclean για τον τριμερή εγκέφαλο, υποδηλώνοντας ότι ο εγκέφαλος των ερπετών είναι ένα παλαιότερο τμήμα του εγκεφάλου και μπορεί να περιέχει όχι μόνο κινήσεις αλλά και αρχετυπικές δομές. Η πρόταση είναι ότι υπήρξε μια εποχή που η συναισθηματική συμπεριφορά και η γνωστική ικανότητα ήταν λιγότερο ανεπτυγμένες και κυριαρχούσε ο μεγαλύτερος εγκέφαλος. Υπάρχει ένας προφανής παραλληλισμός με την ιδέα του Jung ότι τα αρχέτυπα «κρυσταλλώνονται» με την πάροδο του χρόνου. ]
Θα μπορούσαμε άραγε να λάβουμε συνδυαστικά υπόψη τις έρευνες των παραπάνω επιστημόνων και να ερευνήσουμε πιθανούς συσχετισμούς οι οποίοι θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το μακρινό μας παρελθόν ;
Μπορεί μια φαντασιακή ή υποθετική έρευνα να οδηγήσει σε κάποια συμπεράσματα;
Σίγουρα το αποτέλεσμα μιας υποθετικής έρευνας είναι υποκειμενικό ωστόσο το ταξίδι της έρευνας είναι πάντα και αντικειμενικά εποικοδομητικό. Καθώς λοιπόν θα βαδίσουμε σε ένα φαντασιακό μονοπάτι δεν μπορούμε παρά να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και οτιδήποτε άλλο έχουμε στη διάθεσή μας και να επιχειρήσουμε μια πιθανή αντικειμενική συνεύρεση σκέψεων.
Από πού, όμως, θα αρχίζαμε;
Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Αρχικά, μάλλον θα πρέπει να αντιληφθούμε ποιοι είμαστε και πού βρισκόμαστε τώρα. Σε έναν γρήγορο αυτοπροσδιορισμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε το αποτέλεσμα του παρελθόντος το οποίο βρίσκεται στο παρόν. Αυτό που είμαστε τώρα έχει προκύψει από μια συνεχή εξέλιξη παρελθοντικών βιολογικών και πνευματικών παρόντων. Σε κάθε εποχή, σε κάθε χρονική στιγμή επηρεαζόμαστε και διαμορφωνόμαστε από διάφορους παράγοντες και συνθήκες. Αν θεωρήσουμε σωστό αυτόν τον αυτοπροσδιορισμό και αφήσουμε τη σκέψη μας να συνεχίσει, θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτό που θα είμαστε στο μέλλον εξαρτάται και από τους παράγοντες που μας διαμορφώνουν τώρα, στο παρόν.
Αν λοιπόν αυτό που είμαστε τώρα έχει προκύψει από το παρελθόν, θα ήταν χρήσιμο να το γνωρίζουμε ώστε να αυτοπροσδιοριστούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια; Άραγε, πόσο πίσω πάει το παρελθόν που μας αυτοπροσδιορίζει;
Λαμβάνοντας υπόψη τη Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης το βιολογικό μας παρελθόν πάει πάρα μα πάρα πολύ πίσω. Στα πλαίσια όμως της παρούσας υπόθεσης θα αναζητήσουμε εκείνο το παρελθοντικό παρόν που αποτέλεσε την αρχή της βιολογικής και πνευματικής κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε σήμερα. Την περίοδο, δηλαδή, που ο άνθρωπος έπαψε να αποτελεί απλό μέλος του ζωικού βασιλείου ακολουθώντας τη φυσική ζωική του εξέλιξη και για κάποια άγνωστη αιτία απέκτησε και καλλιέργησε αντιληπτικές και πνευματικές δεξιότητες οι οποίες σταδιακά τον μετέτρεψαν σε αυτό που σήμερα είναι. Μη έχοντας όμως τις γνώσεις και τα απαραίτητα ιστορικά δεδομένα δεν μπορούμε να έχουμε ακριβή εικόνα πότε μπορεί να συνέβη αυτό και γιατί. Αυτό που θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε, έχοντας ίσως περισσότερες πιθανότητες να καταλήξουμε σε πιο βάσιμα συμπεράσματα, είναι την περίοδο και τις συνθήκες που στάθηκαν αιτία και αφορμή για την δημιουργία των πρώτων προϊστορικών κοινωνιών. Να αναζητήσουμε δηλαδή τους παράγοντες που καλλιέργησαν εκείνες τις συνθήκες, ώστε να προκύψει σταδιακά η ''μετάλλαξη'' και η μεταμόρφωση του ανθρώπου από απλό καταναλωτή και αποδέκτη των αγαθών και λειτουργιών της φύσης σε παραγωγό, παρασκευαστή, δημιουργό και πολύ γρήγορα σε διαστρεβλωτή των αγαθών και φυσικών λειτουργιών.
Θα μπορούσαμε, άραγε, μέσα από την παρατήρηση και έρευνα της προϊστορίας να συγκεντρώσουμε κάποιες πληροφορίες; Αν παράλληλα εξετάσουμε και τις έρευνες των παραπάνω επιστημόνων θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια πρώτη υπόθεση εργασίας;
Θα είχε νόημα να αυτοπροσδιοριστούμε ως άνθρωποι; Αυτό θα μας βοηθούσε να εντοπίσουμε πιθανές παρεκτροπές μας και να σκεφτούμε το ενδεχόμενο επαναπροσδιορισμού;
Καθώς δεν έχουμε τίποτε να χάσουμε, όπως προείπαμε, ας επιχειρήσουμε μια πρώτη προσέγγιση συνδυάζοντας ταυτόχρονα τις παραπάνω έρευνες αρχίζοντας από την ανθρωπολόγο Bethe Hagens θεωρώντας ότι αναφέρεται σε μια πρώιμη πολιτισμική περίοδο του ανθρώπου. Ενός ανθρώπου τροφοσυλλέκτη και κυνηγού, οργανωμένου ίσως σε χαλαρές μετακινούμενες κοινοβιακές ομάδες που η ατομική και συλλογική του δράση προκύπτει,σε μεγαλύτερο βαθμό, από τις ενστικτώδεις διεργασίες του εγκεφάλου όπου βρίσκεται το σύμπλεγμα των ερπετών ( βλ. MacLean). Για τα άλλα δυο μέρη του εγκεφάλου θα θεωρήσουμε ότι υπάρχουν αλλά δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως και λειτουργούν επικουρικά στις διεργασίες του πρώτου ενώ οι μνήμες και τα αρχέτυπα (Carl G Jung) που πλεονάζουν στο ατομικό και συλλογικό συνειδητό ή ασυνείδητο των ανθρώπων εκείνης της περιόδου προέρχεται από εικόνες που είχαν εγγραφεί στα πρώιμα στάδια εξέλιξης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Θα υποθέσουμε ότι ο άνθρωπος αυτής της περιόδου μέσω των τελετών (βρώση εγκεφάλων ζώων) και την προσπάθεια επικοινωνίας με το πνεύμα συγκεκριμένων ζώων επιχειρεί να αφυπνίσει συγκεκριμένα ένστικτα και χαρακτηριστικά.
Αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι ο προϊστορικός άνθρωπος, αντιλαμβανόμενος τις αδυναμίες του σε σύγκριση με κάποια ζώα, επιχειρεί μέσω των τελετών να αποκτήσει χαρακτηριστικά και ιδιότητες που θα ήταν χρήσιμα για την επίτευξη ενός ατομικού ή συλλογικού σκοπού. Σε μια επόμενη φαντασιακή έρευνα θα εξετάσουμε ποιες είναι αυτές οι ιδιότητες και σε τι αποσκοπούσε η χρήση τους θεωρώντας ότι στάθηκαν αφορμή για τη δημιουργία και διαμόρφωση νέων εικόνων από τις οποίες προέκυψαν νέες μνήμες και αρχέτυπα. Προς το παρόν θα μείνουμε στην υπόθεση ότι ο άνθρωπος εκείνης της περιόδου γνώριζε τα προτερήματα ορισμένων ζώων σε σύγκριση με τις δικές του αδυναμίες και αισθάνθηκε την ανάγκη να τις υπερβεί και να βρει τρόπο να τις καλύψει. Μπορούμε ακόμη να υποθέσουμε ότι η ανάγκη ήταν η αιτία της όλης επιδίωξης του προϊστορικού ανθρώπου να παρατηρήσει και να αναζητήσει βοήθεια από τη φύση.
Τι είναι όμως η ανάγκη και πώς δημιουργείται αυτό το αίσθημα; Μήπως είναι αποτέλεσμα ενός βιωμένου συναισθήματος; Τι άποψη, άραγε, είχε ο άνθρωπος για τη φύση εκείνη την περίοδο;
Εξετάζοντας, στη συνέχεια, τη θέση της Marija Gimbutas θα θεωρήσουμε ότι ερευνά αντίστοιχα μια περίοδο της προϊστορίας όπου ο άνθρωπος έχει εξημερώσει ζώα και φυτά ενώ έχουν αρχίσει σταδιακά να δημιουργούνται οι πρώτες σταθερές κοινοβιακές ομάδες. Επίσης, θα υποθέσουμε ότι εκείνη την περίοδο καλλιεργείται και λειτουργεί περισσότερο το τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου όπου βρίσκεται το σύμπλεγμα των νεοθηλαστικών, ο νεοφλοιός, (βλ. MacLean) καθώς έχουν καλυφθεί σε μεγάλο βαθμό τα πρωταρχικά ένστικτα του ανθρώπου. Πιθανόν ο άνθρωπος εκείνης της περιόδου έχοντας εξασφαλίσει τα απαραίτητα προς την επιβίωση και την ασφαλέστερη διαβίωση, είτε λόγω ηπιότερων περιβαλλοντικών συνθηκών είτε λόγω τεχνικών και πρώιμων τεχνολογικών εφευρέσεων που προέκυψαν από την παρατήρηση και ανακάλυψη της φύσης, ξεπερνά τις πρωταρχικές του ανασφάλειες ή αδυναμίες και αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις δυνατότητες της γνώσης που έχει αποκτήσει. Ίχνη της εντύπωσης που αποκτά ο προϊστορικός άνθρωπος για τον εαυτό, την κοινωνία, τη ζωή και τον κόσμο γενικότερα θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε σε διάφορες μορφές της προϊστορικής τέχνης. Στο πλαίσιο όμως της παρούσας υπόθεσης θα εστιάσουμε στην παρατήρηση των γυναικείων προϊστορικών ειδωλίων της ανώτερης παλαιολιθικής περιόδου. Μέσω της τέχνης, η οποία μαρτυρά και την παρατηρητική, αντιληπτική, τεχνική, τεχνολογική, γνωστική και πνευματική ευχέρεια του προϊστορικού ανθρώπου, ίσως διακρίνουμε ότι η ανθρώπινη φιγούρα και μορφή αρχίζει να χρησιμοποιείται για να εκφράσει ή να συμβολοποιήσει έννοιες, δυνάμεις, συναισθήματα και πεποιθήσεις.
Θα μπορούσε άραγε το στοιχείο αυτό να μας προϊδεάσει για την αναζήτηση των
πρωιμότερων εκφάνσεων μιας ανθρωποκεντρικής θεώρησης του κόσμου από τον άνθρωπο;
ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΙΔΩΛΙΑ Marija Gimputas
Κατά την Gimbutas [ η προϊστορική θεά της ανώτερης παλαιολιθικής, η οποία αναπαριστάται στα προϊστορικά ειδώλια, αλλά και η νεολιθική είναι ουσιαστικά μια θεά τριών λειτουργιών. Ο λόγος για τον μεγάλο αριθμό εικόνων βρίσκεται στο γεγονός ότι ο παλιός ευρωπαϊκός συμβολισμός είναι σεληνιακός και χθόνιος, χτισμένος γύρω από την κατανόηση ότι η ζωή στη γη βρίσκεται σε αιώνια μεταμόρφωση, σε συνεχή και ρυθμική αλλαγή μεταξύ δημιουργίας και καταστροφής, μεταξύ γέννησης και θανάτου.
Η τριαδική λειτουργία της θεάς θυμίζει τις τρεις φάσεις της σελήνης ''παρθενική, νύμφη και στέμμα'', ''ζωογόνος, θανατηφόρος και μεταμορφωτικός'', ''ανατέλλει, πεθαίνει, και αυτοανανεώνεται''. Οι ζωοδότες είναι επίσης και θανατηφόροι. Η αθανασία διασφαλίζεται μέσω των έμφυτων δυνάμεων της αναγέννησης μέσα στην ίδια τη Φύση. Η έννοια της αναγέννησης και της ανανέωσης είναι ίσως το πιο σημαντικό και δραματικό θέμα που αντιλαμβανόμαστε σε αυτό τον συμβολισμό.
Πού, όμως, ανήκει η πτυχή της γονιμότητας; Είναι μεταγενέστερη προσθήκη ή της ίδιας ηλικίας με τη ζωοδότη, τον θάνατο και την ανανέωση;
Το σύμβολο της γόνιμης μήτρας είναι τόσο παλιό όσο η τέχνη των ειδωλίων. Η έγκυος θεά είναι ένα από τα στερεότυπα των θεϊκών εικόνων που αναπαράγονται μέσα στον χρόνο από την ανώτερη παλαιολιθική εποχή. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν συνδέθηκε από πολύ νωρίς με τη γονιμότητα της γης (ακαλλιέργητη φυτική ζωή).
Υποθέτουμε ότι αρχικά ήταν μια σεληνιακή θεά, αντίστοιχη με τις κινήσεις της σελήνης, και μόνο αργότερα, στην αγροτική εποχή, μετατράπηκε σε χθόνια θεότητα όπου το πάχος της ήταν πλέον συνώνυμο με την καταπράσινη φύση, με καλές καλλιέργειες, με άφθονο ψωμί. Οι εικόνες της να σηκώνεται, να αναπτύσσεται και να πεθαίνει ήταν αδιαχώριστα συσχετισμένες με την αλλαγή των εποχών: άνοιξη καλοκαίρι, φθινόπωρο χειμώνας.]
Αποδεχόμενοι την παραπάνω υπόθεση θα θεωρήσουμε ότι νέες εικόνες και μνήμες εγγράφονται στο ατομικό και συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο του ανθρώπου οι οποίες πιθανόν αναδιαμορφώνουν την αρχική μορφή των αρχέτυπων (Carl G Jung) χωρίς ωστόσο να τα σβήνουν.
Ποιες είναι οι νέες εικόνες , ποιες είναι οι παλαιότερες και πώς αναδιαμορφώνονται τα αρχέτυπα; Ποια είναι τα κοινά στοιχεία των εικόνων που υποβοηθούν τον συνειδητό οπτικό και εννοιολογικό συσχετισμό και καλλιεργούν τη σταδιακή αναδιαμόρφωση του συλλογικού
ασυνειδήτου;
Aς επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε κοινά οπτικά στοιχεία μεταξύ των δυο θέσεων (Hagens & Gimpoutas) και στη συνέχεια να αναζητήσουμε πιθανούς συσχετισμούς. Η πρώτη αναφέρεται στον εγκέφαλο ωοτόκου ζώου (χελώνα) ενώ η δεύτερη στα γυναικεία προϊστορικά ειδώλια τα οποία πιθανόν συμβολίζουν μια σεληνιακή θεά.
Έχουμε δηλαδή,
α τον εγκέφαλο ωοτόκου ζώου→αυγό, ωό
β τα προϊστορικά ειδώλια→σελήνη , πανσέληνος
Την πρώτη οπτική ομοιότητα την έχουμε ήδη εντοπίσει μεταξύ εγκεφάλου και προϊστορικών ειδωλίων, τις λεγόμενες Αφροδίτες . Δεύτερη μπορούμε να εντοπίσουμε μεταξύ αυγών, ειδικότερα των σφαιρικών, με τη σελήνη και την πανσέληνο. Δίνοντας περιθώριο στη φαντασία μας θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε και τους πιθανούς βιολογικούς, εννοιολογικούς, και συμβολικούς συσχετισμούς που προκύπτουν.
Άραγε ο προϊστορικός άνθρωπος είχε παρατηρήσει κάτι σε όλα αυτά; Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως οι θέσεις των δυο ανθρωπολόγων συσχετίζονται και περιγράφουν μια προϊστορική πολιτισμική μετάβαση; Τι στάθηκε αιτία και αφορμή για την μετάβαση αυτή;
Συνεχίζοντας λίγο ακόμη το φανταστικό αυτό μονοπάτι θα υποθέσουμε ότι υπήρξε ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ των δυο πολιτισμικών περιόδων. Ένα μεσοδιάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου στον προϊστορικό άνθρωπο λειτουργούσε σε μεγαλύτερο βαθμό ο παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος και το μεταιχμιακό σύστημα επηρεάζοντας συμπεριφορικές, βιολογικές και πνευματικές του δραστηριότητες. Μια περίοδος δηλαδή όπου μια έντονη συναισθηματική δραστηριότητα ήταν υπεύθυνη για την ενστικτώδη οξυδερκέστερη παρατήρηση και αντίληψη αλλά και την ενεργοποίηση περιπλοκότερων εγκεφαλικών διαδικασιών.
Αν λοιπόν θεωρήσουμε πως από ένα έντονο συναίσθημα προέκυψε μια κάποια πρώτη λογική και βάση αυτής καλλιεργήθηκε και αναπτύχθηκε περισσότερο το νεοθηλαστικό τμήμα του εγκεφάλου, ποιο θα ήταν αυτό;
Αν στη συνέχεια αναλογιστούμε πως αυτό το συναίσθημα θα μπορούσε να είναι υπεύθυνο για την εξέλιξη και σύγχρονη κατάσταση της ανθρωπότητας σε τι συμπεράσματα θα καταλήγαμε; Τι λογική έχουμε έχουμε αναπτύξει;
Ποια είναι η δική μας σχέση με τη φύση;
* δεν αποτελεί επιστημονική ανθρωπολογική ή αρχαιολογική έρευνα.
5. Κσμικόν Ωόν,
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/5167
7. Archetypes Carl G Jung https: https://en.wikipedia.org/wiki/Jungian_archetypes
8. Κάρολος Δαρβίνος https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B1%CF%81%CE%B2%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82
1. εγκέφαλος χελώνας και διαφόρων ωοτόκων ζώων/ αναζήτηση στη σελίδα : https://www.gettyimages.com/detail/photo/tortoise-brain-royalty-free-image/1040892562
2. ενδεικτικά ειδώλια από Ευρώπη κ.α / αναζήτηση στις σελίδες : www.bradshawfoundation.com/sculpture/lespugue.php
https://donsmaps.com/lespuguevenus.html
3. Hagens, Bethe. 1991."Venuses, Turtles, and Other Hand-Held Cosmic Models. In On Semiotic Modeling. Approaches to Semiotics, 97. Myrdene Anderson and Floyd Merrell, eds. Pp. 47–60. Berlin: Mouton de Gruyter./Πηγή : https://www.researchgate.net/publication/332862637_%27Venuses%27_turtles_and_other_handheld_cosmic_models4. Gimbutas Marija. The Earth Fertility of old Europe. In: Dialogues d'histoire ancienne, vol. 13, 1987. pp. 11-69; doi :https://www.persee.fr/doc/dha_07557256_1987_num_13_1_1750
5. Κσμικόν Ωόν,
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Cosmic_egg
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD_%CE%A9%CF%8C%CE%BD
6. Τριάρχου, Λ., 2015. Νευροβιολογικές βάσεις στην εκπαίδευση. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο Αποθετήριο Κάλλιποςhttps://repository.kallipos.gr/handle/11419/5167
7. Archetypes Carl G Jung https: https://en.wikipedia.org/wiki/Jungian_archetypes
8. Κάρολος Δαρβίνος https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B1%CF%81%CE%B2%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82
2η Προσπάθεια.
Διαμορφώνοντας τον μύθο - προσεγγίζοντας την προϊστορία και την παράδοση
